Jak ustalić co wchodzi w skład spadku? To częsty problem, z którym spotykają się spadkobiercy po śmierci spadkodawcy. Spadkobiercy chcą dowiedzieć się, co dokładnie odziedziczyli po zmarłym (np. jakie nieruchomości, gdzie położone, jakie rachunki bankowe, jakie pojazdy, itp.), niejednokrotnie zanim jeszcze podejmą decyzję o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku i zanim uzyskają legitymizujące ich jako spadkobierców sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo notarialne poświadczenie dziedziczenia.
Ustalenie zawartości spadku może mieć również znaczenie dla podjęcia ewentualnej decyzji o odrzuceniu spadku (np. gdyby okazało się, że spadek to praktycznie same długi).
Należy bowiem pamiętać, że spadek, zgodnie z art. 922 Kodeksu cywilnego, to ogół praw i obowiązków zmarłego o charakterze majątkowym. Spadek obejmuje zatem nie tylko aktywa (prawa), ale też i długi (czyli obowiązki, zobowiązania).
Problem ustalenia składu spadku może dotyczyć nie tylko spadkobierców, ale także wierzycieli spadku (a więc osób, którym spadkodawca w chwili śmierci był „coś winien”) oraz osób uprawnionych do zachowku (o tym, co to jest zachowek i komu przysługuje, czytaj w kolejnych postach). Te dwie grupy osób bardziej interesować będzie jednak wartość poszczególnych składników spadku – ją jednakże ustala się za pomocą tego samego instrumentu, za pomocą którego można ustalić skład spadku.
Zasadniczym instrumentem służącym do ustalenia składu (zawartości spadku) jest spis inwentarza.
Spis inwentarza to spis składników majątkowych i długów wchodzących w skład spadku.
Spis ten sporządza komornik sądowy.
Istnieją dwa sposoby, za pomocą których zainteresowana osoba może doprowadzić do sporządzenia spisu inwentarza
Sposób pierwszy polega na złożeniu do sądu wniosku o sporządzenie spisu inwentarza (art. 637 Kodeksu postępowania cywilnego).
Na skutek złożonego wniosku sąd – na posiedzeniu niejawnym albo po przeprowadzeniu rozprawy i wysłuchaniu spadkobiercy, o ile wniosek pochodzi od wierzyciela spadku – wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza. Następnie sąd zarządza zamieszczenie – na tablicy ogłoszeniowej sądu oraz na stronie internetowej sądu – ogłoszenia o wydaniu postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza (art. 637 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 6381 § 1, 2 i 4 Kodeksu postępowania cywilnego). Ogłoszenie to zawiera, poza danymi zmarłego spadkodawcy, również i pouczenie osób, które mogą wchodzić w grę jako spadkobiercy, zapisobiercy, wierzyciele spadku, wykonawcy testamentu oraz osoby uprawnione do zachowku, że mogą uczestniczyć w sporządzaniu przez komornika spisu inwentarza.
Jak się zwraca uwagę w literaturze przedmiotu, dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza możliwe jest jego wykonanie, tj. złożenie wniosku do właściwego komornika sądowego o realizację postanowienia sądu poprzez sporządzenie spisu inwentarza (por. A. Stempniak [w:] Prawo i postepowanie spadkowe. Komentarz, Warszawa 2018, s. 344). Wydane przez sąd postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza musi być jednocześnie zaopatrzone przez sąd we wzmiankę o wykonalności (art. 6382 § 2 kodeksu postępowania cywilnego).
Opisany powyżej sposób jest zatem czasochłonny – obłożone sprawami sądy działają wolno, a tu konieczne jest jeszcze czasami wyznaczenie przez sąd rozprawy celem wysłuchania spadkobiercy (gdy wniosek złożył wierzyciel spadku – art. 637 § 2 kodeksu postępowania cywilnego), a następnie oczekiwanie na uprawomocnienie się postanowienia sądu o sporządzeniu inwentarza; oznacza to, że zanim sprawa trafi do komornika i ten przystąpi do sporządzania spisu inwentarza, może minąć wiele tygodni, a nawet miesięcy.
Ponadto, w przypadku tego sposobu konieczna jest znajomość numeru PESEL spadkodawcy – sąd musi ten numer zamieścić w ogłoszeniu, o którym mowa wyżej; często zaś zdarza się, że wierzyciel spadku albo uprawniony do zachowku tego numeru nie znają.
Zdecydowanie szybszy – a na tym może zależeć wnioskodawcy – jest sposób drugi.
Tu wniosek składa się BEZPOŚREDNIO do komornika (por. art. 6371 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Wyłącznie właściwy będzie tu komornik działający przy sądzie spadku, a więc co do zasady przy sądzie, w którego okręgu spadkodawca przed śmiercią miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu (art. 6371 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 6389 Kodeksu postępowania cywilnego i w zw. z art. 628 Kodeksu postepowania cywilnego). Jeżeli zatem spadkodawca miał przed śmiercią ostanie miejsce zwykłego pobytu w Sosnowcu, to wyłącznie właściwy do sporządzenia spisu inwentarza po tym spadkodawcy będzie komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Sosnowcu; ponieważ tych komorników jest kilku, składający wniosek o sporządzenie spisu inwentarza będzie musiał wybrać jednego spośród nich).
Komornik, po złożeniu u niego wniosku, przystępuje NIEZWŁOCZNIE – jak stanowi przepis art. 6371 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego – do sporządzenia spisu inwentarza i zawiadamia o tym sąd spadku, który wydaje postanowienie w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza.
Nie ma zatem w ramach tej drogi obowiązku oczekiwania na prawomocne postanowienie sądu o sporządzeniu spisu inwentarza. Komornik, niezwłocznie po otrzymaniu wniosku, przystępuje do sporządzania spisu inwentarza, przekazując jednocześnie do sądu spadku odpis wniosku o sporządzenie spisu inwentarza wraz z załącznikami.
Zgodnie z art. 6371 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli doszłoby do oddalenia albo odrzucenia przez sąd spadku przekazanego mu przez komornika wniosku o sporządzenie spisu inwentarza, względnie do umorzenia postępowania przed sądem w przedmiocie tego wniosku, a komornik zakończyłby, w tzw. międzyczasie, sporządzanie tegoż spisu, wówczas sporządzony przez komornika spis nie będzie rodził skutków spisu inwentarza, a wykazu inwentarza, o którym mowa w art. 6363 Kodeksu postępowania cywilnego.
Oznacza to, że w takiej sytuacji wnioskodawca osiągnie swój cel polegający na ustaleniu składu spadku, pomimo, iż jego wniosek w sądzie został oddalony albo odrzucony względnie postępowanie nim wywołane umorzono. To niezwykle istotna zaleta tego sposobu wnioskowania o spis inwentarza.
Zauważyć w tym miejscu należy, że komornik przy sporządzeniu spisu inwentarza dysponuje instrumentami służącymi ustaleniu składników majątku spadkowego stosowanymi w toku postępowania egzekucyjnego. Wynika to z art. 6382 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego, który w postępowaniu o sporządzenie spisu inwentarza nakazuje odpowiednio stosować przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, tj. art. 759 – 774 Kodeksu postepowania cywilnego.
Może więc, dla przykładu, komornik sądowy żądać od wybranych instytucji informacji o majątku spadkowym (np. może, korzystając z dostępu do systemu CEPIK, ustalić wszystkie pojazdy zarejestrowane na zmarłego spadkodawcę czy korzystając z systemu OGNIVO ustalić wszystkie rachunki bankowe spadkodawcy; może także ustalić numery ksiąg wieczystych i co za tym idzie dane nieruchomości należących do spadkodawcy). Komornik może także samodzielnie ustalić np. numer PESEL spadkodawcy.
To podstawowa zaleta spisu inwentarza – komornik sądowy przy jego sporządzaniu dysponuje możliwościami, którymi nie będzie nigdy dysponował sam spadkobierca, uprawniony do zachowku czy wierzyciel spadku.
Na koniec podkreślić trzeba, że aby złożyć do sądu czy komornika wniosek o sporządzenie spisu inwentarza nie trzeba dysponować postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku czy notarialnym poświadczeniem dziedziczenia. Wystarczy jedynie UPRAWDOPODOBNIENIE faktu bycia spadkobiercą czy uprawnionym do zachowku (np. za pomocą odpisów aktów stanu cywilnego wskazujących na fakt zgonu spadkodawcy i jego pokrewieństwo z wnioskodawcą, wchodzącym w grę jako spadkobierca czy uprawniony do zachowku). Dla wykazania z kolei legitymacji wierzyciela spadku do złożenia wniosku o sporządzenie spisu inwentarza wystarczające będzie okazanie się pisemnym dowodem należności przeciwko spadkodawcy (art. 637 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).
I co jeszcze bardziej istotne – obecnie sporządzenie spisu inwentarza nie jest już tak kosztowne, jak kiedyś. Obecnie od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza komornik pobiera opłatę stała w wysokości 400 zł (art. 40 pkt. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych), a nie tak jak kiedyś 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdą rozpoczętą godzinę sporządzania spisu(!!!).
W razie jakichkolwiek pytań zachęcamy do kontaktu z nami.
Jeżeli chcecie się natomiast dowiedzieć, jak napisać wniosek o sporządzenie spisu inwentarza składany bezpośrednio do komornika, to zachęcamy do zapoznania się z zamieszczonym w naszej sekcji „EKSPERT RADZI” przewodnikiem wideo dotyczącym tej kwestii.
