Prawo gospodarcze

Od dnia 1 stycznia 2020 r. obowiązują nowe regulacje, które – zgodnie z zamiarem ustawodawcy – mają poprawić warunki prowadzenia działalności gospodarczej poprzez wprowadzenie nowych środków w zwalczaniu opóźnień w płatnościach i sankcjonowaniu nielojalnych kontrahentów. Przede wszystkim ta dość obszerna nowelizacja wprowadza m.in. administracyjne kary pieniężne nakładane na przedsiębiorców, którzy nadmiernie opóźniają się w płatnościach, zmienia wysokość odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz wprowadza nowe kwoty rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Zmianie ulega także tytuł ustawy, który otrzymał brzmienie „o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych”.

Nowością w zakresie uregulowań ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych jest wprowadzenie administracyjnych kar pieniężnych za opóźnienie się w płatnościach. Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych w art. 13b stanowi, że zakazane jest nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez przedsiębiorców, do których stosuje się przepisy ustawy (a którzy nie są podmiotami publicznymi). Nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez te podmioty, ma miejsce w przypadku, gdy w okresie trzech kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez ten podmiot wynosi co najmniej dwa miliony złotych. Organem upoważnionym do prowadzenia postępowania w zakresie stwierdzania opóźnienia spełniania świadczeń pieniężnych jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Postępowanie przed Prezesem UOKIK jest wszczynane z urzędu, jeżeli organ będzie dysponował informacjami o opóźnieniach spełniania świadczeń pieniężnych przez dłużnika. Niemniej każda osoba jest uprawniona do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Takie zawiadomienie powinno zawierać przynajmniej: wskazanie podmiotu, wobec którego powzięto podejrzenie wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych; opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia; uprawdopodobnienie wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych; dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie. Z uwagi na fakt, że złożenie zawiadomienia wymaga posiadania wiedzy choćby w zakresie stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia, to w zdecydowanej większości przypadków podmiotem zgłaszającym będzie wierzyciel. Sama świadomość wszczęcia postępowania może mobilizująco podziałać na spłatę wierzytelności przez dłużnika, bowiem kary jakie nałożyć może Prezes UOKIK są dotkliwe. Przepis art. 13v ustawy określa, że kara obliczana jest jako suma jednostkowych kar za każde niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenie pieniężne, które było wymagalne w okresie objętym postępowaniem, z pominięciem świadczeń pieniężnych, w przypadku których termin ich spełnienia upłynął wcześniej niż dwa lata przed dniem wszczęcia postępowania. Wysokość jednostkowej kary, jest obliczana jako iloczyn wartości niespełnionego (lub nieterminowo spełnionego) świadczenia pieniężnego (WŚ) i odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych, ustalonych na dzień wydania decyzji o nałożeniu administracyjnej kary pieniężnej (OU) oraz iloczynu stosunku okresu, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego, do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem, albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem (n) podzielonego przez 365. Kary pieniężne wymierzane będą zatem w wysokości znacznie większej aniżeli wartość odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Co ważne wydając decyzję w zakresie opóźnienia w płatnościach organ jest związany wysokością kary a przepisy ustawy zawierają jedynie dwie przesłanki, na podstawie których Prezes UOKIK może zmniejszyć wysokość kary, tj. m.in. spełnienie na rzecz kontrahentów wszelkich świadczeń pieniężnych objętych postępowaniem wraz z odsetkami przed wszczęciem postępowania.

Bezsprzecznie zmianą, którą odczuje każdy przedsiębiorca jest zwiększenie wysokości odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny. Do końca 2019 r. wysokość tych odsetek wynosiła 9% w skali roku, zaś od 1 stycznia 2020 r. stawka odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych wynosi już 11%. 

Zmiana w zakresie kwot z tytułu rekompensaty za koszty odzyskiwania należności polega na wprowadzeniu trzech progów wartości należności, od których uzależniona jest wysokość kwoty rekompensaty. Obecnie kwota rekompensaty wynosi 40 euro, 70 euro albo 100 euro. Wierzycielowi bez wezwania przysługuje od dłużnika kwota 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych, 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;      100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.

Kolejna zmiana dotyczy przypadku, kiedy strony transakcji handlowej uzgodniły termin płatności, który jest dłuższy aniżeli 120 dni liczonych od dnia doręczenie dłużnikowi faktury lub rachunku potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usług to wierzyciel może odstąpić od umowy albo wypowiedzieć umowę. Ustawodawca wprowadził zatem kolejną ustawową przesłankę odstąpienia od umowy (inne ustawowe przesłanki określa m.in. art. 491 k.c. i 635 k.c.) Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Wprowadzenie takiego rozwiązania uchroni część wierzycieli, w szczególności tych działających w branży handlowej, przed negatywnymi skutkami opóźnień w zapłacie, ponieważ odstąpienie od umowy pociąga za sobą skutek taki, jakby umowa w ogóle nie została zawarta, a strony muszą zwrócić sobie świadczenia wzajemne. W ten sposób, w części przypadków wierzyciele będą mogli przynajmniej odzyskać towar będący przedmiotem transakcji handlowej, o ile oczywiście nie został on zużyty. Niemniej to dobrodziejstwo nie znajdzie zastosowania w przypadku świadczenia charakterystycznych usług, np. usług prawniczych czy usług doradczych, bowiem nie sposób wyobrazić sobie zwrot takiego świadczenia, jednakże takie umowy będą mogły zostać wypowiedziane ze skutkiem na przyszłość.

Pozytywnie należy ocenić również wprowadzenie zmiany polegającej na zniesieniu konieczności wykazywania interesu prawnego we wniosku o udzielenie zabezpieczenia, co przewiduje art. 730¹ § 2¹ k.p.c. Nowelizacja wprowadziła konstrukcję, w której uważa się, że powód (wierzyciel) ma interes prawny i nie musi go uprawdopodabniać w przypadku dochodzenia w pozwie zapłaty z tytułu transakcji handlowej, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące. Niekorzystnym obwarowaniem jest jedynie to, że należność tej transakcji nie może przekraczać 75 000,00 zł – ustawodawca w uzasadnieniu do ustawy wyjaśnia, iż taka akurat kwota stanowi wyważenie interesu wierzyciela i dłużnika, a nadto brak uprawdopodobnienia interesu prawnego w przypadku roszczeń do 75 000,00 zł zabezpiecza dłużnika przed uniemożliwieniem kontynuowania działalności gospodarczej, a to ze względu na brak możliwości operowania zabezpieczonymi aktywami. Ważnym jest to, że sądy będą uprawnione do badania, czy roszczenie nie zostało rozdrobnione w celu obejścia art. 730¹ § 2¹ k.p.c. Warto więc pamiętać o złożeniu wraz z pozwem wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia, jeżeli w sprawie nie ma podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (który po wydaniu stanowi tytuł zabezpieczenia), a także upewnić się, że od terminu płatności należności minęły trzy miesiące. Formułując pozew z wnioskiem o udzielenie zabezpieczania można dokonać pewnego pamięciowego uproszczenia, że jeżeli sądem właściwym jest sąd okręgowy, to każdorazowo wniosek o udzielenie zabezpieczenia musi zawierać uprawdopodobnienie roszczenia i uprawdopodobnienie interesu prawnego (sądy okręgowe są właściwe do rozpoznawania roszczeń pieniężnych przekraczających wartość 75 000,00 zł – art. 17 pkt 4 k.p.c.)

Ustawa weszła w życie w dniu 1 stycznia 2020 r., jednakże zgodnie z art. 15 ustawy zmieniającej do transakcji handlowych zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe, co wprost przesądza, że jeżeli transakcja handlowa została dokonana przed 1 stycznia 2020 r., to z nowowprowadzonych rozwiązań wierzyciel nie może skorzystać, m.in. oznacza to, że wyższe kwoty rekompensat z tytułu kosztów odzyskiwania należności przysługują dopiero do transakcji handlowych dokonanych po 1 stycznia 2020 r.