Zachowek to chroniona przez ustawę – Kodeks cywilny, określona w pieniądzu wartość, którą powinny otrzymać ze spadku osoby najbliższe spadkodawcy.
Osoby najbliższe spadkodawcy, o których mowa wyżej, to: małżonek spadkodawcy, jego zstępni (a więc dzieci, a w dalszej kolejności wnuki i ewentualnie dalsi zstępni) oraz rodzice (art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego).
Na czym polega instytucja zachowku?
Zachowek ogranicza swobodę testowania, jak również swobodę dysponowania przez spadkodawcę za życia przyszłym majątkiem spadkowym w drodze darowizn.
Ma on służyć ochronie osób najbliższych dla spadkodawcy, a więc jego małżonka, zstępnych (tj. dzieci, wnuków i ewentualnie dalszych zstępnych) oraz rodziców, przed arbitralnymi i niekorzystnymi z ich punktu widzenia rozrządzeniami majątkiem przez spadkodawcę na wypadek śmierci oraz niekorzystnymi i arbitralnymi darowiznami.
Jako przykłady tych niekorzystnych dla osób najbliższych spadkodawcy rozrządzeń testamentowych można wskazać choćby powołanie do dziedziczenia osoby całkowicie obcej dla spadkodawcy zamiast osób najbliższych (potocznie nazywane jest to „wydziedziczeniem”, choć pojęcie „wydziedziczenie” ma w języku prawnym zupełnie inne znaczenie – por. art. 1008 Kodeksu cywilnego). Również wskutek dokonania przez spadkodawcę za życia darowizny może dojść do „pokrzywdzenia” osób najbliższych, które jako spadkobiercy nabędą spadek uszczuplony o przedmiot takiej darowizny (a niejednokrotnie nawet na skutek takiej darowizny okaże się, że w spadku nie pozostały żadne przedmioty majątkowe).
Ustawodawca w przepisach Kodeksu cywilnego przyjął, że wskazane wyżej osoby najbliższe, powinny otrzymać należny im zachowek (a więc określoną wartość z majątku spadkowego) bądź to w postaci powołania do dziedziczenia, bądź w postaci darowizny uczynionej jeszcze za życia spadkodawcy, bądź w drodze zapisu (art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego).
Jeżeli tej wartości (tej sumy pieniężnej) nie otrzymały, wówczas właśnie służy im roszczenie o zachowek. Jeżeli otrzymały od spadkodawcy mniej niż należny im zachowek, wówczas przysługuje im roszczenie o uzupełnienie zachowku (art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego).
Prawo do zachowku powstaje z chwilą śmierci spadkodawcy.
Prawo do zachowku przysługuje uprawnionym przede wszystkim w stosunku do spadkobierców i zapisobierców windykacyjnych, w dalszej zaś kolejności w stosunku do obdarowanych, a częściowo również wobec zapisobierców zwykłych i beneficjentów poleceń oraz innych uprawnionych do zachowku (art. 9991 – 1006 Kodeksu cywilnego).
Przykład:
Stan faktyczny: Jan Z. zmarł w dniu 22 marca 2020 r. W chwili śmierci był żonaty z Barbarą Z. i miał dwóch synów z poprzedniego, zakończonego rozwodem małżeństwa: Andrzeja Z. i Joachima Z. Innych dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych nie posiadał.
Jan Z. pozostawił testament, w którym do całości spadku po nim powołał jednego ze swoich dwóch synów, tj. Andrzeja Z.
Przed śmiercią, w 2017 r., Jan Z. przeniósł, w drodze darowizny, przysługujące mu prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego, położonego w Cz., przy ulicy Radosnej 322/11, o wartości 170.000,00 zł (sto siedemdziesiąt tysięcy złotych), na swoją żonę Barbarę Z.
W skład spadku po Janie Z. weszły następujące przedmioty majątkowe: nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym, położona w G., przy ulicy Letniej 32, o wartości 650.000,00 zł oraz samochód osobowy marki Audi A6, o wartości 130.000,00 zł. Oba ww. przedmioty majątkowe wchodziły w skład majątku osobistego Jana Z. (nie były objęte wspólnością majątkową małżeńską). W skład spadku po Janie Z. nie wchodziły żadne długi (zobowiązania).
Pytanie: Czy, a jeżeli tak to komu w opisanym powyżej stanie faktycznym przysługuje roszczenie o zachowek?
Odpowiedź: W przedstawionym stanie faktycznym Joachimowi Z.,, drugiemu z synów spadkodawcy Jana Z., przysługuje wobec brata, Andrzeja Z., roszczenie o zachowek (Andrzej Z. jest bowiem jedynym spadkobiercą Jana Z.).
Ze względu na fakt, iż Barbara Z. otrzymała od spadkodawcy w 2017-tym roku darowiznę, nie będzie jej przysługiwało roszczenie o zachowek (otrzymała należny jej, jako małżonce zmarłego spadkodawcy, należny jej zachowek w formie darowizny uczynionej przez spadkodawcę – por. art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego). Ze względu zaś na wysokość substratu zachowku i wartość otrzymanej przez nią w 2017 r. darowizny Barbarze Z. nie będzie również przysługiwać wobec Andrzeja Z. roszczenie o uzupełnienie zachowku.
O tym, jak obliczyć wysokość należnego zachowku (z odwołaniem do powyższego przykładu) i dlaczego Barbarze Z. nie przysługuje roszczenie o uzupełnienie zachowku, w kolejnym poście. Zapraszamy do lektury.
W razie pytań serdecznie zapraszamy do kontaktu z nami.
Niniejszy post uwzględnia stan prawny na dzień 12 października 2020 r.
