Jak obliczyć wysokość zachowku? Otóż ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów.
Po pierwsze, należy określić udział spadkowy, który by przypadł uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym. Chodzi tu o udział określony na podstawie art. 931 i n. Kodeksu cywilnego, jednakże z modyfikacją wynikającą z art. 992 Kodeksu cywilnego (uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, zaś nie uwzględnia się tych spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo został wydziedziczeni).
Po drugie, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Ten ułamek to 1/2 lub 2/3. Zgodnie bowiem z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego uprawnionemu do zachowku należy się co do zasady połowa (1/2) wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a jeżeli jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy to dwie trzecie (2/3).
Po trzecie, należy ustalić substrat zachowku. Substrat zachowku to tzw. czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku oraz zapisy windykacyjne (art. 993 i n. Kodeksu cywilnego). Czysta wartość spadku to aktywa spadkowe pomniejszone o długi spadkowe (zobowiązania).
Po czwarte, należy przemnożyć substrat zachowku przez udział spadkowy oraz przez ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.
Jeżeli chcemy ustalić wysokość roszczenia o uzupełnienie zachowku, należy dodatkowo odjąć od tak obliczonego zachowku sumę określonych korzyści (z tytułu dziedziczenia, darowizn i zapisów) uzyskanych przez uprawnionego (lub jego wstępnych).
Zastosujmy teraz przedstawioną powyżej metodologię obliczania zachowku do przykładu podanego w poście z dnia 12 października.
Dla przypomnienia, podany tam przykład był następujący:
Stan faktyczny:
Jan Z. zmarł w dniu 22 marca 2020 r. W chwili śmierci był żonaty z Barbarą Z. i miał dwóch synów z poprzedniego, zakończonego rozwodem małżeństwa: Andrzeja Z. i Joachima Z. Innych dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych nie posiadał.
Jan Z. pozostawił testament, w którym do całości spadku po nim powołał jednego ze swoich dwóch synów, tj. Andrzeja Z.
Przed śmiercią, w 2017 r., Jan Z. przeniósł, w drodze darowizny, przysługujące mu prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego, położonego w Cz., przy ulicy Radosnej 322/11, o wartości 170.000,00 zł (sto siedemdziesiąt tysięcy złotych), na swoją żonę Barbarę Z.
W skład spadku po Janie Z. weszły następujące przedmioty majątkowe: nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym, położona w G., przy ulicy Letniej 32, o wartości 650.000,00 zł oraz samochód osobowy marki Audi A6, o wartości 130.000,00 zł. Oba ww. przedmioty majątkowe wchodziły w skład majątku osobistego Jana Z. (nie były objęte wspólnością majątkową małżeńską). W skład spadku po Janie Z. nie wchodziły żadne długi (zobowiązania).
Jednocześnie, w poście z dnia 12 października 2020 r. wyjaśniłem, że w powyższym przykładzie Joachimowi Z., tj. drugiemu z synów spadkodawcy Jana Z., przysługuje wobec brata, Andrzeja Z., roszczenie o zachowek (Andrzej Z. jest bowiem jedynym spadkobiercą Jana Z.).
Zastanówmy się zatem teraz, jaka będzie wysokość owego roszczenia o zachowek, przysługującego Joachimowi Z. wobec brata, Andrzeja Z.
W pierwszym kroku ustalamy udział spadkowy Joachima Z. W podanym przykładzie udział spadkowy przypadający synowi Joachimowi Z. wynosi 1/3 (gdyby nie testament sporządzony przez spadkodawcę dziedziczyłby on, na podstawie art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego, w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, czyli swoją macochą Barbarą Z., oraz drugim z synów, czyli swoich bratem, w częściach równych, a zatem każdy z nich po 1/3 części spadku).
W kolejnym, drugim kroku, ustalamy ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku przysługującego Joachimowi Z. Ten ułamek wynosić będzie 1/2 (w podanym przykładzie nie ma danych wskazujących, iż syn Joachim Z. był w chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy, małoletni albo całkowicie niezdolny do pracy). Zatem, zgodnie z art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego, należy mu się połowa wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
W trzecim kroku ustalamy substrat zachowku. W podanym przykładzie musimy zsumować wartość składników majątkowych, które weszły w skład spadku, a następie odjąć od tej sumy ewentualne długi wchodzące w skład w spadku. Jak wynika z treści zaprezentowanego przykładu, w skład spadku po Janie Z. nie wchodziły żadne długi zmniejszające stan czynny spadku (roszczeń o zachowek nie traktuje się jako długów spadkowych na potrzeby obliczania substratu zachowku). Sumaryczna wartość przedmiotów majątkowych wchodzących w skład spadku opiewa na kwotę 780.000,00 zł i stanowi zarazem wartość czystą wartość spadku po Janie Z. Do powyższej sumy należy doliczyć darowiznę mieszkania (odrębnego lokalu mieszkalnego), położonego w Cz., przy ulicy Radosnej 322/11, o wartości 170.000,00 zł, dokonaną przez Jana Z. w 2017-tym roku na rzecz żony, Barbary Z. Substrat zachowku opiewa zatem ostatecznie na sumę 950.000,00 zł (dziewięćset pięćdziesiąt tysięcy złotych).
Tak ustalony substraty zachowku mnożymy następnie, w czwartym kroku, przez 1/3 (udział spadkowy) i 1/2 (ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku). Mamy zatem równanie: 950.000,00 zł x 1/3 x 1/2 = 158.333,33 zł (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote trzydzieści trzy grosze).
Jednocześnie z podanego przykładu nie wynika, aby Joachim Z. otrzymał należny mu zachowek, tj. kwotę 158.333,33 zł (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote trzydzieści trzy grosze), od spadkodawcy, a więc od swojego ojca Jana Z., w drodze powołania do dziedziczenia (z przykładu wiemy że nie, bo do dziedziczenia, na podstawie testamentu, został powołany wyłącznie jego brat, Andrzej Z.) bądź uczynionej przez ojca na jego rzecz darowizny (w analizowanym przykładzie nie ma żadnej informacji o jakichkolwiek darowiznach, które miałby kiedykolwiek uczynić Jan Z. na rzecz swojego syna Joachima Z., a zatem przyjmujemy, że żadnych darowizn nie było).
W podanym zatem wyżej przykładzie wysokość roszczenia o zachowek przysługującego Joachimowi Z. wyniosłaby 158.333,33 zł (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote trzydzieści trzy grosze). Z powództwem o zapłatę ww. kwoty, tytułem należnego zachowku, Joachim Z. może wystąpić do sądu przeciwko swojemu bratu, spadkobiercy Andrzejowi Z.
Przypomnijmy, że w poście z dnia 12 października 2020 r. wyjaśniłem również, że ze względu na fakt, iż Barbara Z. otrzymała od spadkodawcy w 2017-tym roku darowiznę, nie będzie jej przysługiwało roszczenie o zachowek (otrzymała bowiem należny jej, jako małżonce zmarłego spadkodawcy, zachowek w formie darowizny uczynionej przez spadkodawcę – por. art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego).
Wskazałem również, że ze względu za wysokość substratu zachowku i wartość otrzymanej przez nią w 2017 r. darowizny Barbarze Z. nie będzie również przysługiwać wobec pasierba, Andrzeja Z., roszczenie o uzupełnienie zachowku.
Wyjaśnijmy teraz dlaczego.
Otóż, substrat zachowku, jak to już wyżej zostało wyliczone, opiewa na kwotę 950.000,00 zł (dziewięćset pięćdziesiąt tysięcy złotych), a udział spadkowy przysługujący Barbarze Z. wynosi 1/3. Z kolei ułamek, stanowiący podstawę obliczenia zachowku, wynosi 1/2 (w podanym przykładzie nie ma danych wskazujących, iż żona spadkodawcy, Barbara Z. była w chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy, całkowicie niezdolna do pracy).
W rezultacie, należny Barbarze Z., jako żonie spadkodawcy zachowek, opiewałby również (tak jak w przypadku syna spadkodawcy Joachima Z.), na kwotę 158.333,33 zł (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote trzydzieści trzy grosze). Ale pamiętać należy, że Barbara Z. otrzymała od spadkodawcy w 2017-tym roku darowiznę, o wartości 170.000,00 zł (sto siedemdziesiąt tysięcy złotych).
Jeżeli zatem odejmiemy od sumy należnego Barbarze Z. zachowku, tj. od sumy 158.333,33 zł (sto pięćdziesiąt osiem tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote trzydzieści trzy grosze), wartość otrzymanej przez nią od spadkodawcy darowizny, tj. sumę 170.000,00 zł (sto siedemdziesiąt tysięcy złotych), to wychodzi nam kwota ujemna. Okazuje się zatem, że żona Barbara Z. otrzymała od spadkodawcy należny jej zachowek (a nawet więcej) w formie uczynionej na jej rzecz przez spadkodawcę darowizny. Stąd nie przysługuje jej wobec spadkobiercy Andrzeja Z. ani roszczenie o zachowek, ani o jego uzupełnienie.
W razie pytań serdecznie zapraszamy do kontaktu z nami.
Niniejszy post uwzględnia stan prawny na dzień 19 października 2020 r.
