Czym różni się odszkodowanie od zadośćuczynienia?

Zadośćuczynienie, w przeciwieństwie do odszkodowania, służy reparacji (naprawieniu) szkody o charakterze niemajątkowym (krzywdy), wywołanej naruszeniem dóbr osobistych. O ile celem odszkodowania jest wyrównanie strat i utraconych korzyści o charakterze majątkowym, o tyle zadośćuczynienie ma stanowić rekompensatę negatywnych doznań psychicznych i fizycznych w postaci krzywd (cierpień, dolegliwości) wywołanych czynem niedozwolonym.

Krzywda to cierpienia fizyczne lub moralne (wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 1969 r., I PR 178/69, OSNCP 1970, Nr 4, poz. 71, oraz wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2000 r., I CKN 969/98, LEGALIS).

Obecnie obowiązujące przepisy przewidują możliwość przyznania zadośćuczynienia w następujących przypadkach:

1) w przypadku spowodowania czynem niedozwolonym uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 444 § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 445 § 1 Kodeksu cywilnego;),

2) w przypadku spowodowania u pracownika rozstroju zdrowia wskutek stosowania przez pracodawcę mobbingu (art. 94³§ 3 Kodeksu pracy),

3) w przypadku bezprawnego pozbawienia wolności (art. 445 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego),

4) w przypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu (art. 445 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego);

5) w przypadku naruszenia czynem niedozwolonym innych dóbr osobistych niż wskazanych w art. 444 § 1 Kodeksu cywilnego i 445 § 2 Kodeksu cywilnego, tj. innych niż zdrowie, wolność i integralność seksualna (art. 448 Kodeksu cywilnego),

6) w przypadku śmierci poszkodowanego czynem niedozwolonym – członkom jego najbliższej rodziny (art. 446 § 4 Kodeksu cywilnego).

W przeciwieństwie do odszkodowania, wysokość zadośćuczynienia nie może być określona za pomocą obiektywnych kryteriów. Podkreśla się w orzecznictwie, że ustalenie wysokości zadośćuczynienia należy do tzw. dyskrecjonalnej władzy sędziego. Jednocześnie wskazuje się, że w przeciwieństwie do odszkodowania, które ma spełniać wyłącznie funkcję kompensacyjną, zadośćuczynienie ma realizować trzy podstawowe funkcje: kompensacyjną, represyjną i prewencyjno-wychowawczą.

Kompensacja krzywdy ma odmienny charakter niż kompensacja szkody majątkowej – polega na wynagrodzeniu cierpień, jakich pokrzywdzony doznał w wyniku czynu niedozwolonego, dlatego wysokość zadośćuczynienia jest w pierwszym rzędzie warunkowana intensywnością cierpień i czasem ich trwania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 września 2004 r., II CK 531/03, LEGALIS).

Funkcja represyjna zadośćuczynienia oznacza z kolei, że jego wysokość powinna być dla sprawcy szkody adekwatną sankcją do popełnionego czynu i wyrządzonej krzywdy.

Wreszcie funkcja prewencyjno-wychowawcza realizowana jest, jeśli wysokość zadośćuczynienia jest proporcjonalna do stopnia potępienia zachowania sprawcy krzywdy w odbiorze społecznym.